10 nov Dankzij een licht verstandelijke beperking voor de strafrechter?

Dankzij een licht verstandelijke beperking voor de strafrechter?

Sinds het begin van 2014 worden er door het Openbaar Ministerie (OM) jaarlijks zo’n 200.000 strafzaken via de ZSM-werkwijze afgedaan. ZSM staat voor Zorgvuldig, Snel, Maatwerk: routinebeslissingen worden binnen negen uur na aanhouding van een verdachte genomen zonder de betrokkenheid van een rechter. Deze versnelde strafprocedure is primair gericht op waarheidsvinding, waardoor er minder gekeken wordt naar sociale factoren. Dit levert een probleem op voor mensen met een licht verstandelijke beperking indien hun beperking niet wordt herkend.

Licht verstandelijke beperking

Mensen met een beperkt sociaal aanpassingsvermogen, een lage IQ-score en bijkomende problemen zoals een psychiatrische stoornis, hebben een licht verstandelijke beperking (LVB). Aangezien mensen met een LVB vaak ook makkelijk beïnvloedbaar zijn, komen ze eerder in aanraking met justitie en is de kans op herhaling groot. Uit een onderzoek van Ministerie van Justitie en Veiligheid in 2016 is gebleken dat ruim een derde van de gedetineerden in Nederland een LVB heeft.

LVB niet opgemerkt

Zoals eerder vermeld is de ZSM-werkwijze gericht op waarheidsvinding waarbij de sociale factoren op de achtergrond komen te staan. Bij deze versnelde strafprocedure worden de routinebeslissingen binnen 9 uur genomen zonder tussenkomst van een rechter. De officieren van justitie die hierover gaan krijgen de verdachten niet in het echt te zien. Er wordt dan gekeken of er bijvoorbeeld nog extra onderzoek gedaan moet worden, of er een dagvaarding uitgebracht moet worden of dat er bijvoorbeeld een strafbeschikking kan worden opgelegd. Door dit versnelde proces is er een grote kans dat een verstandelijke beperking niet wordt opgemerkt aangezien er weinig tijd is om de sociale omstandigheden van de verdachte te bespreken. Indien iemand met een LVB afstand doet van rechtsbijstand is deze kans nog groter.

Straf niet het beoogde effect

Mensen, en dan specifiek jongeren, met een LVB hebben moeite om zich staande te houden in het alledaagse leven. LVB’ers zijn makkelijk beïnvloedbaar en denken vaak achteraf pas na over de gevolgen van hun acties. Hierdoor lopen LVB-jongeren een grotere kans om gearresteerd, aangeklaagd en veroordeeld te worden dan niet LVB-jongeren. Als er bij het behandelen van een zaak geen rekening wordt gehouden met een LVB is het risico groot dat de straf niet het beoogde effect heeft. Als ze na het uitzitten van hun straf weer vrijkomen ontbreekt er vaak een sterk netwerk om op terug te vallen. Veel zaken zijn voor LVB’ers namelijk te complex om zelf te regelen. Hierbij kan gedacht worden  aan het vinden van een woning of het aanvragen van een uitkering. De straf die is opgelegd via de ZSM-werkwijze kan dan resulteren in een hoog recidive risico en het ontbreken van hulpverlening.

Aandachtspunten

In tegenstelling tot de ZSM-werkwijze blijkt de LVB wel opgemerkt te worden tijdens openbare zittingen. Vaak zijn rechters zich meer bewust van eventuele beperkingen en wordt er uitvoeriger gekeken naar de persoonlijke omstandigheden van de verdachte. Helaas komen er minder zaken bij de rechter door de ZSM-procedure. Uit onderzoek onder cliënten van de jeugdreclassering volgt dat zij denken dat dit probleem kan worden opgelost door meer tijd voor sociale vragen uit te trekken. De toonzetting van politie tijdens aanhouding en verhoor speelt hierin een belangrijke rol. Tevens zou het helpen als de officieren van justitie de verdachten ook in het echt zou zien en spreken. Zolang dat niet gebeurt, is het voor de betrokken advocaat van extra groot belang om aandacht te vragen voor de persoonlijke omstandigheden en de eventuele licht verstandelijke beperking van zijn of haar cliënt.

Heeft u vragen over dit onderwerp of over andere strafrechtelijke kwesties? Neemt u dan gerust contact met ons op.