06 apr Alle gedetineerden naar huis?

Het coronavirus (Covid-19) beheerst al weken het wereldnieuws. Het virus heeft een grote impact op de samenleving en is in alle sectoren merkbaar. Zo ook in de rechtspraak. De rechtspraak heeft besloten de rechtbanken, gerechtshoven en bijzondere colleges te sluiten met ingang van 17 maart. Alleen de spoedeisende zaken gaan door. De overige zaken worden uitgesteld of zo mogelijk schriftelijk afgedaan. Bij hoge uitzondering vindt er een fysieke zitting plaats en verder wordt er gezocht naar mogelijkheden om partijen aan het woord te laten via Skype of per telefoon. Ook de gevangenissen hebben richtlijnen gekregen van de Raad van Europa. In gevangenissen zitten veel mensen in één ruimte en dit levert een groot risico voor de verspreiding van het virus. Dit is niet wenselijk, maar wat zijn de alternatieven voor een gevangenisstraf in tijden van een pandemie?

Thuis in verzekering stellen
Wanneer een verdachte aangehouden wordt, heeft de politie 9 uur de tijd om het verhoor af te nemen. Als de politie meer tijd nodig heeft wordt de verdachte in verzekering gesteld. De verdachte kan dan maximaal 3 dagen in voorlopige hechtenis worden gehouden en verblijft dan doorgaans bij de politie in de cel. In bijzondere gevallen is het ook mogelijk om in een huis van bewaring te verblijven tijdens de inverzekeringstelling. Er is echter nog een optie, namelijk de mogelijkheid tot ‘huisarrest’. Hierbij zit de verdachte de inverzekeringstelling thuis of bij familie uit en mag dan niet zijn/haar huis uit. Dit gebeurt momenteel af en toe bij minderjarigen. In het kader van virusbestrijding lijkt het een goed idee om ook meerderjarige verdachten zoveel mogelijk een eventuele inverzekeringstelling thuis uit te laten zitten. Of de verdachte wel of niet huisarrest krijgt is uiteraard ook afhankelijk van het soort feit waar de betreffende persoon van verdacht wordt.
Opschorting van de voorlopige hechtenis

Voorlopige hechtenis is de periode waarin een verdachte in hechtenis verblijft, in afwachting van de uitspraak van de rechter. De voorlopige hechtenis zit een verdachte uit op het politiebureau, in een huis van bewaring of in de gevangenis. De voorlopige hechtenis kan echter ook opgeschort worden. Hierbij wordt de voorlopige hechtenis langer dan een dag opgeheven onder bepaalde voorwaarden. De algemene voorwaarde is vanzelfsprekend dat de verdachte geen nieuwe strafbare feiten pleegt. Aan de schorsing kunnen daarnaast ook bijzondere voorwaarden verbonden worden zoals een meldplicht. Om minder mensen tijdens deze coronacrisis in de gevangenis bij elkaar te houden kan het verstandig zijn om soepeler om te gaan met het opschorten van de voorlopige hechtenis met bijzondere voorwaarden.

‘Huisarrest’
De verdachte van wie de voorlopige hechtenis wordt opgeschort, kan net als bij het thuis in verzekering stellen, huisarrest opgelegd krijgen als bijzondere voorwaarde. In plaats van met meerdere mensen dicht op elkaar vast te zitten, moet de verdachte dan thuis blijven. Op deze manier kan het virus minder makkelijk verspreid worden. Het huisarrest kan onder meer uitgevoerd worden door middel van een enkelband (elektronische detentie).

‘Avondklok’
Naast het huisarrest kan er ook een avondklok als bijzondere voorwaarde opgelegd worden. Hierbij heeft de verdachte iets meer vrijheid dan bij huisarrest, maar moet de verdachte
tussen bepaalde tijdstippen thuis zijn. Zo kan bijvoorbeeld worden bepaald dat de verdachte tussen 18:00 uur en 10:00 uur thuis en binnen moet blijven. Zo zou de verdachte bijvoorbeeld wel naar werk of school kunnen, maar daarbuiten thuis moeten blijven. Ook kan worden bepaald dat de verdachte enkel onder begeleiding van bijvoorbeeld een familielid naar buiten mag.
Elektronische detentie

In 2014 hebben de eerste en tweede kamer een wetsvoorstel in behandeling genomen waarin elektronische detentie wordt toegevoegd aan de Penitentiaire beginselenwet. Deze elektronische detentie wil zeggen dat een gedetineerde met goed gedrag het einde van de straf thuis uit mag zitten. Hierbij wordt dan gebruik gemaakt van elektronisch toezicht. De gedetineerde mag dan een bepaalde plaats niet verlaten. Dit is dus een regeling waarbij de gedetineerde een deel van zijn straf buiten de gevangenis mag uitzitten. Dit zou dan ook goed passen in tijden van de coronacrisis. De gevangenissen zullen immers minder vol zitten en het coronavirus kan zich dan moeilijker verspreiden.
Het wetsvoorstel werd in de tweede kamer aangenomen, maar in de eerste kamer verworpen. De regeling is dus niet ingevoerd. In de huidige tijd van de coronacrisis lijkt het bijzonder jammer dat het wetsvoorstel door de eerste kamer is verworpen.

Penitentiair programma
Gelukkig hebben we nog het penitentiaire programma. Dit programma is bedoeld voor gedetineerden met een onvoorwaardelijke gevangenisstraf van minimaal 6 maanden. In de laatste fase van hun gevangenisstraf kunnen zij het gewone leven weer oppakken onder begeleiding van elektronische bewaking. Het programma is zo in elkaar gezet dat het zich richt op het voorkomen van herhaling in crimineel gedrag. Tijdens het programma blijft de gedetineerde thuis en volgt een arbeids- of scholingsprogramma. Op voorwaarde dat de gedetineerde de veiligheid van de samenleving niet in gevaar brengt is dit een goede kans voor de persoon in kwestie. Dit programma kan tijdens deze coronacrisis ook een goede oplossing zijn om de verspreiding van het virus verder tegen te gaan.

Conclusie
In tijden waarin op alle mogelijke manieren wordt gepoogd de verspreiding van het coronavirus in te perken, is het van belang ook de strafrechtketen onder de loep te nemen. Nu er verschillende mogelijkheden in het strafrecht bestaan om de verspreiding van het virus te voorkomen, ligt daar een mooie kans voor justitie en ook voor advocaten in de bijstand van hun cliënten. Het thuis in verzekering stellen, het huisarrest, de avondklok, de elektronische detentie en het penitentiaire programma zijn allemaal middelen die ingezet kunnen worden om ook de verspreiding van het coronavirus in gevangenissen en op politiebureaus in te dammen. Het is nu aan advocaten, officieren van justitie en rechters om deze middelen in te zetten.